De ontwikkeling van het boerenerf

Een boerenerf is een landschapselement met ‘voor en achter’, ‘sier en nut’ en ‘wonen en werken’. In eerste instantie was er van een dergelijke scheiding in ruimte en vormgeving geen sprake. Wonen en werken vonden plaats in één ruimte en onder één dak. Er was wel een taakverdeling tussen de bewoners van de boerderij, maar deze scheiding in taakverdeling was niet altijd op het erf waar te nemen.
Toegenomen welvaart bracht een steeds grotere scheiding aan tussen de taakverdeling. Daarmee werd ook het onderscheid tussen wonen en werken meer zichtbaar. Het werkgedeelte was het domein van de man. Het domein van de vrouw bestond uit het voorgedeelte. Dit was de plek waar gewoond werd. In de tuin werd langzamerhand de sier belangrijker dan het nut. Het was een onderscheid tussen vies en schoon, tussen geld verdienen en geld uitgeven.

Scheiding verantwoordelijkheden

Van nature was bekend wie wààr de baas was en welke regels waar golden. De scheiding tussen de taakverdelingen van man en vrouw in ‘achter’ en ‘voor’ is niet verwonderlijk te noemen. ‘Achter’ werd het geld verdiend en ‘voor’ werd het, zij het met beleid, weer uitgegeven. En ook hier gold al de regel: Hoe meer er verdiend werd, des te meer werd er uitgegeven om deze welgesteldheid ook aan de buitenwereld te laten zien.

Siertuin

Vanaf halverwege de 19e eeuw werd het pronken belangrijker. Boeren begonnen een welvarender bestaan te leiden waardoor de sier aan de voorzijde van de boerderij het langzaam begon te winnen van het nut. De buitenwereld mocht aan het woonhuis en de voortuin de rijkdom van de familie aanschouwen.

Niet alleen de indeling van het erf veranderde, maar daarbij ook de bouwstijl van de woonhuizen. De vrijere architectuur liet zo ook iets zien van de rijkdom van het boerenbedrijf.

Van werkboerderij naar woonboerderij
Veel boerenerven hebben de laatste jaren door functieveranderingen in het landelijk gebied een

transformatie ondergaan, waarbij lang niet altijd rekening is gehouden met de historische achtergronden. Het is echter juist de aandacht voor de historie die een boerenerf een kwaliteitsimpuls kan geven. Vandaag de dag is de aandacht voor historische elementen groeiende. Particulieren hebben weer oog voor de lokale, kenmerkende aspecten van boerderijen en hun erven.

Grondregels voor de (her)inrichting van een erf

Voor de inrichting van het erf is een aantal basisprincipes te noemen. Een boerenerf sluit aan op het omliggende landschap (zowel in vorm als in materiaalgebruik). Het is een terrein dat gebruik maakt van de zichtlijnen naar de omgeving. Het sluit zich bij voorkeur niet af van het omringende landschap. Daar waar privacy of windbeschutting gewenst is kan dit met inheemse beplanting bereikt worden. Het principe van ‘voor’ en ‘achter’ is een belangrijk basisprincipe bij het inrichten van uw erf. De siertuin om mee te showen is in deze huidige tijd ook belangrijk, maar een harmonisch en cultuurhistorisch ontworpen erf is een pareltje voor de omgeving!

Bij het opstellen van dit artikel is gebruik gemaakt van “Het boerenerf als visitekaartje” door Jan-Olaf Tjabringa, juli 2007

www.plancompagnons.nl

Boerenerf bij langgevelboerderderij in Brabant

Een langgevel boerderij uit 1898 is omgevormd tot een conferentieoord. De boerderij heeft vergaderruimtes, slaapplaatsen voor groepen en een mogelijkheid om te eten en feesten of andere activiteiten te ondernemen. Insteek bij dit alles is om de sfeer van de langgevelboerderij in stand te houden. Bij de boerderij zijn naast de langgevelboerderij (woonhuis met stal) ook een Vlaamse schuur, karrenkooi en bakhuis aanwezig. Alle gebouwen zijn gerestaureerd en staan in functie van de nieuwe bestemming.
Oorspronkelijk was er een zanderf bij boerderijen in dit deel van Brabant aanwezig. Ook dit element is in de nieuwe plannen uitgewerkt.

Erf
Het erf wordt in oude staat terug gebracht.  Alle niet passende beplanting is verwijderd.  Coniferen en kerstdennen zijn gerooid. Opschot, zaailingen, sierheesters en dergelijke zijn verwijderd en onderkomen fruitbomen worden gesnoeid.

Rondom de gebouwen op het erf is een 0,80 m brede rand van gebakken klinkers aangebracht. Een looplijn tussen entree woonboerderij en bakhuis is eveneens gemarkeerd met gebakken klinkers. Voor de afwatering van het erf is een 0,80 m brede goot gemaakt met kinderkopkeien.

Rondom de oude waterput die nog aanwezig is, zijn de oorspronkelijke kinderkopkeien teruggebracht. Dit onderdeel functioneert als terras voor grotere groepen.

Op het erf is een grote kippenren gemaakt die bijdraagt aan de beleving van het erf. De moestuin, boomgaard en kippen leveren de ingrediënten voor de gerechten die in de eigen keuken worden gebruikt en aan de gasten geserveerd. 

Beplanting

Enkele grote bomen zoals Noot, Tamme kastanje en Linde worden bij geplant. De geknotte paardekastanjes, aan de voorzijde van de woonboerderij, zijn verwijderd en vervangen door lindes. Deze zijn, zoals op de historische foto’s, dichter tegen de boerderij geplaatst.                

Een aan te brengen 3 m brede blokhaag van Gewone beuk, tussen de berm en het zandige voorerf, markeren de boerderij en geven de relatie aan met een verderop gelegen boerderij hoeve.



Op sommige momenten zijn er veel gasten op de boerderij. Voor al deze gasten dient parkeerruimte te zijn. Om te voorkomen dat er een zakelijk parkeerterrein gemaakt zou moeten worden is een ander voorstel gedaan. Er is een dubbele eiken laan aangeplant waar tussen de bomen, in de berm van de weg, de auto's geparkeerd worden. De ondergrond van de berm is met puin gefundeerd en afgewerkt als grasberm. Er zijn voldoende parkeerplaatsen aanwezig. Wanneer er echter minder gasten zijn biedt de laan een passend landschapselement dat aansluit bij de landelijke omgeving.

www.plancompagnons.nl

 

Maak van je boerderijtuin een lust en geen last

Vaak is de boerderijtuin stukken groter als de tuin bij een stadse woning. Allereerst is er het erf met daarbij een siertuin, moestuin boomgaard en weilanden. Wanneer mensen vanuit "de stad" in het landelijk gebied op een boerderij gaan wonen hebben zij wel ideeën over hoe zij de inrichting van hun nieuwe woonstek willen hebben. Vaak lijkt dit idee dan op een vergrootte stadstuin. Mijn gedachte is dat dit niet leidt tot een juiste landschappelijke inpassing in het buitengebied. Voor de boerderijbewoner is er echter nog een groter euvel. Een "stadse tuin" in het buitengebied vergt enorm veel tijd omdat het vaak de afmetingen heeft van een park. In het ontwerp moet er dus wel degelijk nagedacht worden over hoe het onderhoud in de toekomst zal gaan plaatsvinden. Wanneer dit onderhoud door de bewoners zelf gedaan wordt is het fijn,

wanneer men een keer geen zin of tijd heeft om dit op zich te nemen, dat het ontwerp niet in elkaar zakt.

Intensief - extensief
Probeer zoveel mogelijk een indeling te maken waarbij rondom de woning de meest intensief te onderhouden tuinonderdelen komen. Denk hierbij aan de siertuin met bloemen en een gazon. Wanneer je niet over een automatische grasmaaier beschikt, bedenk dan dat een groot gazon veel onderhoud vergt. Ook de moestuin vergt veel en regelmatig aandacht. Sta stil bij het feit dat een traditionele moestuin in de winter niet altijd het fraaiste onderdeel is. Dit kun je trouwens met een inventief ontwerp wel naar een hoger niveau tillen.
Landschappelijke elementen
De indeling van een boerderijtuin van intensief naar extensief biedt veel mogelijkheden voor natuurlijke elementen. Denk hierbij aan paddenpoelen, hakhoutbosjes, houtsingels, een vogelbos, bloemenweiden, een hoogstamboomgaard en dergelijke. Deze landschappelijke elementen bieden een habitat voor vogels, insecten en kleine zoogdieren. Het wil echter niet zeggen dat deze elementen geen onderhoud nodig hebben. Wel is het zo dat wanneer het onderhoud op een vakkundige manier geschiedt dit binnen de perken te houden is. Dat het juist niet zo aangeharkt is als de siertuin verhoogt de charme en de ecologische waarde van deze elementen.

www.plancompagnons.nl

Start van een blog over boerderijtuinen

Vandaag is een speciale dag voor me. Als tuin- en landschapsarchitect wil ik mijn ervaringen over het ontwerpen en realiseren van boerderijtuinen met de lezers delen. Het is de bedoeling dat er regelmatig artikelen verschijnen uit de praktijkervaringen met boerderijtuinen. Hoe vaak de artikelen verschijnen is nog niet duidelijk. Het streven is om dit wekelijks te doen. Er zullen altijd afbeeldingen, illustraties of foto's aan het artikel toegevoegd worden om de tekst te verhelderen.

Vanochtend ben ik langs gegaan bij de uitvoering van een boerderijtuin die in 2012 is ontworpen en nu wordt gerealiseerd. Ik merk dat iedereen die erbij betrokken is veel voldoening krijgt van het resultaat van dit soort projecten.
Het gaat om een boerderijtuin bij een gebouw dat in 1939 is gerealiseerd. Op het terrein van circa 1,2 hectare stond slechts één boom. Deze boom moest wijken omdat juist daar de uitbreiding van de woning is gepland. In samenspraak met de nieuwe bewoners hebben we gekozen voor een natuurlijke inrichting waarbij de privacy van het terrein wordt verbeterd en het uitzicht wordt benadrukt. Afgelopen winter zijn haast alle houtsingels en bomenrijen aangeplant. Er is een paddenpoel gegraven en de uitkomende grond is verwerkt in houtwallen. Op deze houtwallen is eikenhakhout aangeplant. Deze werkzaamheden zijn voor een groot deel gesubsidieerd door het Brabants Landschap.

Vanochtend is iemand langs gekomen van IVN om een uilenkast af te leveren (gesubsidieerd). Er komen steenuiltjes in het gebied voor en de omgeving is geschikt gemaakt om deze kleine roofvogel een habitat te bieden.

De plantwerkzaamheden zijn door de bewoners zelf uitgevoerd. Hierbij hebben zij hulp gekregen van familie en vrienden. Ikzelf ben ook bij deze werkzaamheden aanwezig geweest om de nieuwe bewoners aanwijzingen te geven om tot een goed resultaat te komen.

Volgende keer meer over dit project of andere interessante boerenerven, landelijke tuinen en/of boerderijtuinen.

Plancompagnons landschapsarchitecten bnt